Bước chân vào các siêu thị điện máy những ngày này, điều đầu tiên mà người tiêu dùng cảm nhận được là một luồng gió mát mang theo hơi ẩm thổi thẳng vào người bởi cửa ra vào là vị trí của các gian hàng bán quạt điều hòa, một sản phẩm đắt hàng và hút khách trong những ngày tiết trời nắng nóng.
Quạt điều hòa là thiết bị làm mát không khí, hoạt động dựa trên nguyên lý bốc hơi của nước, thông qua việc sử dụng tấm làm mát (Cooling Pad). Khi hoạt động, nước được hệ thống bơm tuần hoàn đưa lên tấm làm mát, nơi sẽ diễn ra quá trình bay hơi. Trong khi đó, quạt sẽ hút gió nóng từ bên ngoài, đi qua các tấm làm mát này, chuyển thành luồng khí lạnh mang theo hơi nước thổi ra ngoài. Quá trình này khiến không khí được hạ nhiệt nhanh chóng, luồng gió thổi ra có mang theo hơi ẩm, khiến người dùng thoải mái dễ chịu.
Một số loại quạt có thêm bộ phận để đá khô dạng gel (đá hóa học có thể tái sử dụng nhiều lần). Người dùng có thể để khay đá khô vào tủ lạnh sau đó đem ra sử dụng khi cần, có tác dụng tăng cường hiệu quả làm mát đáng kể.
Quạt điều hòa có mức giá thấp hơn điều hòa không khí nhưng sẽ có giá cao hơn một chiếc quạt làm mát thông thường. Chỉ cần ngân sách từ 2 đến 5 triệu đồng, người dùng đã có thể sở hữu được một chiếc quạt điều hòa có công suất phù hợp cho một căn phòng có diện tích trung bình 15-20 mét vuông. Với các phòng có diện tích lớn hơn, hoặc phục vụ cho loại hình dịch vụ, các loại quạt công suất lớn với giá từ 10 đến 15 triệu đồng sẽ phù hợp.
Về điện năng tiêu thụ, bởi hệ thống làm mát có cấu tạo khá đơn giản, thiết bị này tiêu tốn điện năng không quá nhiều, chỉ khoảng 1/7 đến 1/10 so với điều hòa nhiệt độ. Hệ thống bơm nước, phun sương hay các tính năng khử khuẩn, tạo ion âm... và bảng mạch điều khiển tiêu tốn khá ít điện năng so với hiệu quả làm mát mang lại.
Trong phòng có diện tích nhỏ, khả năng làm mát của quạt điều hòa có thể nhanh hơn điều hòa thông thường do khả năng đẩy mạnh quá trình lưu thông không khí, cung cấp hơi ẩm... Cơ chế của quạt điều hòa dùng hơi nước để làm mát cũng có tác dụng giữ ẩm, không gây ra tình trạng khô da và khó chịu như khi dùng điều hòa. Hầu hết quạt điều hòa đều có thể giảm nhiệt độ phòng xuống nhanh từ 4 đến 5 độ C trong thời gian ngắn. Đặc biệt, chúng không làm ảnh hưởng nhiều đến các thiết bị điện tử như một số loại quạt hơi nước, quạt phun sương thông thường.
Với khả năng dễ di chuyển, người dùng có thể thay đổi vị trí của quạt theo ý thích, hướng việc thổi gió tới mọi góc phòng một cách chủ động thay vì bị động như khi dùng điều hòa. Quạt cũng có thể đem ra phòng khách hoặc đưa vào phòng ngủ mỗi khi cần. Khi sử dụng, người dùng cũng không cần phải đóng kín các cửa sổ, cửa chính như lúc dùng điều hòa nhiệt độ.
Một số loại quạt hiện đại có thêm chức năng tạo ion âm, ozone để làm sạch không khí, hút bụi bẩn mang lại không gian trong lành hơn cho ngôi nhà. Một số mẫu có điều khiển từ xa, thuận tiện cho việc sử dụng.
Ưu điểm cuối cùng là quạt điều hòa rất dễ tháo lắp, vệ sinh. Người dùng có thể tự mình làm công việc bảo trì, bảo dưỡng thiết bị mà không cần nhờ chuyên gia hỗ trợ.